Αλυκανάς Ζακύνθου: βυθισμένη αρχαία πολιτεία ή σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο;

Στη θαλάσσια περιοχή του Αλικανά Ζακύνθου εντοπίστηκε  την Άνοιξη του 2013 καθ' υπόδειξη ιδιώτη ένα τεράστιο δημόσιο οικοδόμημα. Υστερα από υποβρύχια έρευνα που διενήργησαν οι αρχαιολόγοι της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, διαπιστώθηκε ότι σε βάθος 2 έως 6 μέτρων και σε μικρή απόσταση από την ακτή είναι ορατό ένα πλακόστρωτο, πολλές βάσεις κιόνων και διάσπαρτο δομικό υλικό. 

Τα αρχαία κατάλοιπα καταλαμβάνουν έκταση περίπου 30 στρεμμάτων. Μετρήθηκαν συνολικά 20 βάσεις κιόνων που βρίσκονται διάσπαρτες στο χώρο. Η παρατήρηση ότι οι βάσεις στο κέντρο τους φέρουν μεγάλη οπή, κυκλικής διατομής περίπου 34 εκατοστών δείχνει πως πιθανότατα οι κίονες ήταν  ξύλινοι, όπως μας είπε η προϊσταμένη της Εφορείας Αγγελική Σίμωσι, η οποία θεωρεί το εύρημα «μοναδικό».

Αν και η έρευνα δεν έχει ακόμη προχωρήσει και οι αρχαιολόγοι είναι επιφυλακτικοί στο να το ερμηνεύσουν, είναι πιθανόν το κτήριο αυτό να σχετίζεται με το λιμάνι της αρχαίας πόλης. Χερσαία αρχαιολογικά ευρήματα δεν υπάρχουν στην περιοχή και το μυκηναϊκό νεκροταφείο στο Καμπί (ο μοναδικός αρχαιολογικός χώρος στο νησί) απέχει πολύ από εκεί, όπως μας εξήγησε ο προϊστάμενος της ΛΕ' Εφορείας Αρχαιοτήτων Ζακύνθου Ανδρέας Σωτηρίου. «Δυστυχώς η Ζάκυνθος δεν έχει ερευνηθεί αρχαιολογικά. Η Εφορεία μας σκοπεύει σε συνεργασία με το Ολλανδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο να οργανώσει μια επιφανειακή έρευνα. Να περπατήσουμε κάποιες περιοχές και να δούμε τι υπάρχει και τι δεν υπάρχει», πρόσθεσε.

Πάντως αυτή τη στιγμή η απουσία κεραμικής στο χώρο καθιστά επί του παρόντος αδύνατη και τη χρονολόγηση των ευρημάτων. Ωστόσο το μέγεθος του κτηρίου υποδηλώνει την ύπαρξη σημαντικού αρχαίου οικισμού στην περιοχή του Αλικανά. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, πιθανολογείται ότι εκεί βρισκόταν η αρχαία Αρκαδία. Πρόκειται για την πρώτη πόλη του νησιού, η οποία βυθίστηκε ολόκληρη ή ένα τμήμα της. Μόνο περαιτέρω ανασκαφική έρευνα μπορεί να επιβεβαιώσει τον ισχυρισμό αυτό. Γι' αυτό οι έρευνες θα συνεχισθούν σε συνεργασία με το Δήμο Ζακύνθου ο οποίος κάλεσε την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων για να εξετάσει κατά πόσον έχει βάση η υπόδειξη του Π. Βούτου. Πρώτο μέλημα των αρχαιολόγων θα είναι η αποτύπωση του αρχαιολογικού χώρου, όπως μας είπε η Μάγδα Αθανασούλα που έκανε την επιτόπια έρευνα. Ενδεχομένως έτσι να δοθούν απαντήσεις στα ερωτήματα που σχετίζονται με την τοπογραφία και την ιστορία της αρχαίας Ζακύνθου.

Ο Ομηρος έχει δώσει την αρχαιότερη μαρτυρία για το νησί της Ζακύνθου. Στην ένατη ραψωδία της Οδύσσειας την αποκαλεί «υλήεσσα», δασώδη. Η πρώτη κατοίκησή της όμως ανάγεται στη μέση παλαιολιθική εποχή. Γνώρισε μεγάλη εμπορική και πολιτιστική άνθηση στους αρχαίους χρόνους, αλλά η σημαντικότερη περίοδος της Ζακύνθου, σύμφωνα με τα ευρήματα σε διάφορες περιοχές του νησιού (Γέρακας, Καμπί, Κερί, Μαριές), θεωρείται η μυκηναϊκή. Οπως προκύπτει από τη μυθολογική παράδοση, το όνομά της το πήρε από τον Ζάκυνθο, γιο του βασιλιά των Τρώων Δάρδανου, ο οποίος το 1537 π.Χ. εποίκισε το νησί.

Οι Ζακύνθιοι πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο στο πλευρό του Οδυσσέα, καθώς το νησί τελούσε υπό την εξουσία του βασιλιά της Ιθάκης. Αργότερα επαναστάτησαν και από το 650 π.Χ. ώς το 404 π.Χ. έζησαν ελεύθεροι σε δημοκρατικά πολιτεύματα όπου ανέπτυξαν έναν αξιοσημείωτο πολιτισμό. Οταν όμως κατελήφθησαν από τους Αχαιούς, εγκαθιδρύθηκε πάλι η ολιγαρχία. Δεν αναμείχθηκαν στους Περσικούς Πολέμους, αλλά κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο συμμάχησαν με τους Αθηναίους. 

Π. Βούτος: “Νιώθω ικανοποίηση που βοήθησα”

“Πρωτόγνωρο και όμορφο συναίσθημα”, ήταν οι λέξεις με τις οποίες περιέγραψε στην “Ημέρα τση Ζάκυθος” εκείνο που ένιωσε ο δύτης Παναγιώτης Βούτος  όταν αντίκρισε τον υποθαλάσσιο “θησαυρό”. Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαν μαζί του δήλωσε ότι “είμαι δύτης πολλά χρόνια. Το 2012 τράβηξαν κάποιες φωτογραφίες τις οποίες όταν είδα προσεκτικά διαπίστωσα περι τίνος πρόκειται. Τον περασμένο Αύγουστο παρέδωσα το cd στην αρχαιολόγο κ. Νικολιά και κατόπιν ενεργειών και πιέσεων του κ. Λαδικού ήρθε στο νησί μας κλιμάκιο της Εφορίας Ενάλιων Αρχαιοτήτων. Δεν σας κρύβω ότι το συναίσθημα που ένιωσα ήταν πολύ όμορφο. Όχι γιατί στάθηκα αφορμή να βγει στην “επιφάνεια” το θέμα, όσο διότι έτσι όλοι μας θα μάθουμε επιτέλους πόσο σημαντικό πολιτισμό και ιστορία έχει το νησί μας”.   

Οι έρευνες επρόκειτο να ξεκινήσουν στις αρχές Σεπτεμβρίου αλλά τελικά αναβλήθηκαν για τις αρχές Οκτωβρίου αφού πρώτα, όπως ενημέρωνε η εφημερίδα "Ημέρα τση Ζάκυθος" :  Το υπουργείο Πολιτισμού υποχωρώντας στην αρχική του άρνηση, κάνει μισό βήμα πίσω και θα καλύψει το “αστρονομικό” ποσό των 29,35€ ανά αρχαιολόγο – δύτη της Εφορείας Ενάλιων, αλλά μέχρι το τέλος Οκτώβρη. Τελικά, τον Δεκέμβριο του 2013 ανακοινώθηκε ότι ο θησαυρός ήταν άνθρακες. πιο συγκεκριμένα:

   Σε νέες μεγάλες εκπλήξεις για την ευρύτερη περιοχή του Ιονίου πελάγους οδήγησαν οι έρευνες αρχαιολόγων και γεωλόγων στον κόλπο του Αλυκανά στη Ζάκυνθο, εκεί που τον περασμένο Μάιο εντοπίστηκαν πετρώδεις σχηματισμοί στο βυθό της θάλασσας. Σύμφωνα με έκθεση των ειδικών που μελέτησαν τα πετρώματα πιστοποιήθηκε ότι δεν πρόκειται για ίχνη αρχαίου οικισμού, όπως αρχικά είχε εκτιμήσει το υπουργείο Πολιτισμού, βάσει των φωτογραφιών που είχαν ληφθεί, αλλά για ένα σπάνιο αποτύπωμα γεωλογικών διεργασιών που έλαβαν χώρα πριν τουλάχιστον πέντε χιλιάδες χρόνια.

Την έκθεση που συνυπογράφουν ο Δρ. Μιχαήλ Σταματάκης, καθηγητής Βιομηχανικών Ορυκτών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Μαγδαληνή Αθανασούλα, καταδυόμενη αρχαιολόγος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού και ο Πέτρος Τσαμπουράκης, δύτης και τεχνικός βυθού της ίδιας υπηρεσίας, έδωσε στη δημοσιότητα σήμερα ο αντιδήμαρχος Ζακύνθου Άκης Λαδικός.

Το συμπέρασμα της έκθεσης καταλήγει στο ότι τα ευρήματα δεν είναι ανθρωπογενή, αλλά έχουν τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον, αφού δεν ταυτίζονται με άλλες φυσικές δομές που περιγράφονται στην διεθνή βιβλιογραφία.

Το ερευνητικό κλιμάκιο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων έφτασε στη Ζάκυνθο τον περασμένο Οκτώβριο με δεδομένο ότι οι αρχικές εκτιμήσεις γύρω από τα ευρήματα τα περιέγραφαν ως αρχαιολογικά. Όπως όμως χαρακτηριστικά επισημαίνεται και στην έκθεση «η προσεκτικότερη και διεξοδικότερη διερεύνηση των ευρημάτων, η πλήρης απουσία άλλων αρχαιολογικών τεκμηρίων στον περιβάλλοντα χώρο που αυτά εντοπίστηκαν και η αποκάλυψη νέων σχηματισμών με ασύμμετρη μορφολογία, δημιούργησαν ερωτηματικά και αμφιβολίες ως προς την αρχική εκτίμηση και έστρεψε τις υποψίες της αρχαιολογικής ομάδας προς την κατεύθυνση ότι ίσως πρόκειται για ιδιόμορφο και σπάνιο αρχαιολογικό φαινόμενο». Για το λόγο αυτό, στην ερευνητική ομάδα ενώθηκε ο καθηγητής Μιχάλης Σταματάκης ο οποίος μάλιστα ερευνά τη γεωλογία του νησιού από το 1984. 

Η ερευνητική ομάδα προχώρησε σε καθημερινές καταδύσεις, ενώ παράλληλα πραγματοποιήθηκε και τοπογραφική αποτύπωση των ευρημάτων. Η αποτύπωση, σύμφωνα πάντα με την έκθεση, δείχνει ότι το φαινόμενο έχει αναπτυχθεί σε μια σχεδόν γραμμική περιοχή, η οποία έχει μήκος τα 150 μέτρα και βάθος τα 6 μέτρα.

Αναφέρεται σχετικά στην έκθεση:

«Μετά από διεξοδική και επί τόπου εξέταση των ευρημάτων, που συνοδεύτηκε από επιφανειακό καθαρισμό, μετρήσεις και φωτογράφηση των διάφορων στοιχείων, καθώς και δειγματοληψία των διάφορων μορφολογικών τύπων που εντοπίστηκαν, τα αποτελέσματα είναι τα ακόλουθα:

1. Αλλεπάλληλες φυλλοειδείς - δακτυλιοειδείς αποθέσεις

2. Μορφές καμινάδας

3. Μορφές πλακόστρωτων»

Τα δείγματα εστάλησαν για χημική και ορυκτολογική ανάλυση στα εργαστήρια της εταιρείας τσιμέντων ΤΙΤΑΝ Α.Ε στο Καμάρι Βοιωτίας και με την χρήση ακτίνων Χ φάνηκε ότι κυριαρχούν τα ανθρακικά άλατα ασβεστίου- μαγνησίου - σιδήρου, μέταλλα τα οποία συνήθως σχηματίζονται γύρω από αναβλύσεις ρευστών που διαπερνούν πετρώματα ή χαλαρές αποθέσεις που περιέχουν αργιλοπυριτικά ορυκτά. 

«Άλλα συστατικά περιλαμβάνουν τον χαλαζία, αργιλικά ορυκτά και αστρίους, ενώ ανιχνεύτηκε επίσης χλωριούχο νάτριο από το θαλασσινό νερό. Η χημική ανάλυση ιχνοστοιχείων έδειξε ότι δεν υπάρχει κανένας άξιος λόγου εμπλουτισμός σε πολύτιμα ή ανεπιθύμητα ιχνοστοιχεία, ενώ η ανάλυση των κύριων στοιχείων ανέδειξε την υπεροχή του ασβεστίου, μαγνησίου, σιδήρου και δευτερευόντως του χαλαζία».

Οι Ειδικοί Επιστήμονες, ωστόσο, εκτιμούν πως η περαιτέρω έρευνα θα πρέπει να επικεντρωθεί στον προσδιορισμό της προέλευσης και της ηλικίας αυτών των μορφών, κάτι που απαιτεί επιπρόσθετες αναλύσεις στον πυθμένα της θάλασσας. Παράλληλα, ο χώρος θα πρέπει να προστατευθεί και να αξιοποιηθεί, ώστε να αποτελέσει φυσικό πόλο έλξης επισκεπτών και γεωεπιστημόνων, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην ανάπτυξη ενός υποθαλάσσιου γεωλογικού επισκέψιμου πάρκου, μορφών εναλλακτικού τουρισμού, επιστημονικών συνεδρίων κλπ.

Ο Παύλος Βούτος, ο άνθρωπος που έκανε αρχικά την ανακάλυψη, λέει: 

Περίπου είκοσι πέντε χρόνια πριν, άρχισα να κάνω καταδύσεις στα καταγάλανα νερά της Ζακύνθου. Στη διάρκεια αυτών των καταδύσεων, είδα πολλές φορές μέσα στο νερό θραύσματα από κεραμικά αγγεία και πάντοτε αναρωτιόμουν από πού μπορεί να ήρθαν. Σκέφτηκα τότε ότι ίσως υπήρχε κάτι θαμμένο στην άμμο. Πάντα πίστευα ότι υπήρχαν κάποια αρχαία κτίσματα στην περιοχή και ότι άξιζε να το διερευνήσω περισσότερο. Για πολλά χρόνια, όμως, δεν είχα να βρει κάτι που θα το αποδείκνυε. 

Η αγάπη μου για τη θάλασσα με έκανε να αγοράσω μια υποβρύχια φωτογραφική μηχανή για να ξεκινήσω τη λήψη φωτογραφιών κατά τις καταδυτικές εξορμήσεις μου. Ήταν τότε που το μυστικό φανερώθηκε μπροστά στα μάτια μου. Μια μέρα, έχοντας φωτογραφήσει κάποια μικρά πολύχρωμα ψάρια, κοιτάζοντας τις φωτογραφίες στον υπολογιστή, αντιλήφθηκα ότι κάποιες πέτρες πίσω από τα ψάρια είχαν σχήματα και γραμμές σαν να τις είχε φτιάξει ανθρώπινο χέρι. 

Ψάχνοντας πιο προσεκτικά σ’ ένα χώρο με κακή ορατότητα, τον οποίο προηγουμένως είχα αποφύγει να εξερευνήσω, βρήκα αρκετές αρχαιότητες – στρογγυλές βάσεις κιόνων, μικρές στήλες, μυλόπετρες, τεράστιες τετράγωνες λαξευμένες πέτρες, μια μαρμάρινη μαρκίζα (όπως αυτές που χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα πάνω από τα παράθυρα και τις πόρτες) και τρεις πλακοστρώσεις, οι οποίες μοιάζουν με δρόμους και εκτείνονται σε ευθεία γραμμή. Κάθε δρόμος έχει μήκος περίπου 200 μέτρα και δύο από αυτούς είναι εντελώς παράλληλοι. Κατάλαβα τότε γιατί πολλοί ψαράδες, που ρίχνουν τα δίχτυα τους στην περιοχή, είχαν ανασύρει αμφορείς, αν και κανείς δεν ήξερε τι υπήρχε εκεί κάτω. 

Στη συνέχεια άρχισε η περιπέτειά μου με τις αρχές, που ούτε με πίστευαν ούτε νοιάζονταν καθόλου. Έτσι αποφάσισα να ανεβάσω μερικές φωτογραφίες στο Panoramio του Google Maps. Μετά από ένα-δυο χρόνια, ο αντιδήμαρχος της Ζακύνθου τις ανακάλυψε και ζήτησε να συναντηθούμε για να του δείξω και να του πω περισσότερα. Μετά τη συνάντηση, φανερά εντυπωσιασμένος, αποφάσισε να καλέσει την υπηρεσία υποβρύχιας αρχαιολογίας. Ήρθαν μετά από ένα μήνα και τους έδειξα τα ευρήματα. Ήταν μια επιτροπή από δεκαπέντε περίπου άτομα. Είδαν τις φωτογραφίες και είπαν ότι επρόκειτο σαφώς για αρχαία ερείπια. 

Τις επόμενες μέρες πήγαμε στην περιοχή για καταδύσεις. Οι αρχαιολόγοι ήταν πολύ ενθουσιασμένοι και μίλησαν για ένα αρχαίο κτίριο μεγάλης σημασίας. Σε αυτή την κατάδυση πήραν μια στρογγυλή πέτρα με μια τρύπα στο κέντρο και, αφού την εξέτασαν, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μυλόπετρα. Κατόπιν την επέστρεψαν εκεί όπου τη βρήκαν. Έκαναν και άλλες καταδύσεις μόνοι τους και μας έδωσαν ραντεβού τον Οκτώβριο του 2013, ότι θα έρθουν για να κάνουν πιο ολοκληρωμένη έρευνα. Υπήρξε επίσημη ανακοίνωση του πορίσματος στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, χρησιμοποιώντας τις φωτογραφίες μου και περιγράφοντας τις πέτρες και τους δρόμους, ως σημαντικές ενδείξεις των αρχαίων ερειπίων. Ο διευθυντής της Υπηρεσίας Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού έδωσε συνέντευξη στην δημόσια τηλεόραση, δείχνοντας μάλιστα τις φωτογραφίες μου, χωρίς να αναφέρει ότι είναι δικές μου. Ακόμη κι όταν ρωτήθηκε από δημοσιογράφους, απέκρυψε το όνομά μου. 

Ψάχνοντας πιο προσεκτικά σ’ ένα χώρο με κακή ορατότητα, τον οποίο προηγουμένως είχα αποφύγει να εξερευνήσω, βρήκα αρκετές αρχαιότητες – στρογγυλές βάσεις κιόνων, μικρές στήλες, μυλόπετρες, τεράστιες τετράγωνες λαξευμένες πέτρες, μια μαρμάρινη μαρκίζα (όπως αυτές που χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα πάνω από τα παράθυρα και τις πόρτες) και τρεις πλακοστρώσεις, οι οποίες μοιάζουν με δρόμους και εκτείνονται σε ευθεία γραμμή. Κάθε δρόμος έχει μήκος περίπου 200 μέτρα και δύο από αυτούς είναι εντελώς παράλληλοι. Κατάλαβα τότε γιατί πολλοί ψαράδες, που ρίχνουν τα δίχτυα τους στην περιοχή, είχαν ανασύρει αμφορείς, αν και κανείς δεν ήξερε τι υπήρχε εκεί κάτω. 

Στη συνέχεια άρχισε η περιπέτειά μου με τις αρχές, που ούτε με πίστευαν ούτε νοιάζονταν καθόλου. Έτσι αποφάσισα να ανεβάσω μερικές φωτογραφίες στο Panoramio του Google Maps. Μετά από ένα-δυο χρόνια, ο αντιδήμαρχος της Ζακύνθου τις ανακάλυψε και ζήτησε να συναντηθούμε για να του δείξω και να του πω περισσότερα. Μετά τη συνάντηση, φανερά εντυπωσιασμένος, αποφάσισε να καλέσει την υπηρεσία υποβρύχιας αρχαιολογίας. Ήρθαν μετά από ένα μήνα και τους έδειξα τα ευρήματα. Ήταν μια επιτροπή από δεκαπέντε περίπου άτομα. Είδαν τις φωτογραφίες και είπαν ότι επρόκειτο σαφώς για αρχαία ερείπια. 

Τις επόμενες μέρες πήγαμε στην περιοχή για καταδύσεις. Οι αρχαιολόγοι ήταν πολύ ενθουσιασμένοι και μίλησαν για ένα αρχαίο κτίριο μεγάλης σημασίας. Σε αυτή την κατάδυση πήραν μια στρογγυλή πέτρα με μια τρύπα στο κέντρο και, αφού την εξέτασαν, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μυλόπετρα. Κατόπιν την επέστρεψαν εκεί όπου τη βρήκαν. Έκαναν και άλλες καταδύσεις μόνοι τους και μας έδωσαν ραντεβού τον Οκτώβριο του 2013, ότι θα έρθουν για να κάνουν πιο ολοκληρωμένη έρευνα. Υπήρξε επίσημη ανακοίνωση του πορίσματος στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, χρησιμοποιώντας τις φωτογραφίες μου και περιγράφοντας τις πέτρες και τους δρόμους, ως σημαντικές ενδείξεις των αρχαίων ερειπίων. Ο διευθυντής της Υπηρεσίας Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού έδωσε συνέντευξη στην δημόσια τηλεόραση, δείχνοντας μάλιστα τις φωτογραφίες μου, χωρίς να αναφέρει ότι είναι δικές μου. Ακόμη κι όταν ρωτήθηκε από δημοσιογράφους, απέκρυψε το όνομά μου. 

Κατά τη διάρκεια των καταδύσεων τον Οκτώβριο, δεν ήθελαν να πάει κανείς μαζί τους, πολύ περισσότερο εγώ. Δεν ήθελαν επίσης δημοσιογράφους. Μετά από μερικές μέρες καταδύσεων και πριν έρθουν οι γεωλόγοι, ένας ντόπιος ψαράς ανέσυρε μια αρχαία πέτρα που είχε πιαστεί στα δίχτυα του. Το έσπασε μπροστά τους και άρχισε να φωνάζει ότι ήταν γεωλογικό φαινόμενο και ότι δεν είχαν καμιά δουλειά να βρίσκονται εκεί. 

Οι γεωλόγοι που ήρθαν δεν ήταν δύτες κι έτσι δεν μπορούσαν να είχαν προσωπική άποψη των υποθαλάσσιων ευρημάτων. Οι αρχαιολόγοι τους έδωσαν συγκεκριμένα και στοχευμένα δείγματα, ωστόσο αυτοί, πριν πάρουν τα δείγματα στο εργαστήριο και τα εξετάσουν, είχαν ήδη ανακοινώσει στα μέσα ενημέρωσης ότι ήταν ένα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο! 

(Όλες οι φωτογραφίες του άρθρου είναι του Παύλου Βούτου και έχουν ληφθεί από τις σελίδες που κατονομάζονται στις πηγές ή από το διαδίκτυο)

ΠΗΓΗ: enet.gr, kerdos.gr, imerazante.gr, hellas-now.com