20 Ιουνίου 1824: Η καταστροφή των Ψαρών

Από το 1770 οι Ψαριανοί είχαν οπλίσει καταδρομικά πλοία. Μεγάλη υπήρξε η πολεμική τους δραστηριότητα στα προεπαναστατικά χρόνια. Έκαναν επιδρομές στα τουρκικά παράλια προξενώντας ανυπολόγιστες καταστροφές και εξασφαλίζοντας υλικά μέσα για τον καλύτερο εξοπλισμό τους και την αρτιότερη οχύρωση του νησιού. Ενώ όλη η Ελλάδα στέναζε κάτω από τον τουρκικό ζυγό, τα ψαριανά καράβια με τις ηρωικές καταδρομές τους , είχαν γίνει ο βραχνάς του σουλτάνου και όταν σήμανε η μεγάλη στιγμή του ξεσηκωμού του γένους το ηρωικό νησί με τα θρυλικά μπουρλότα, βρέθηκε από την αρχή στην πρωτοπορία του αγώνα.

Όταν λοιπόν έφτασε η πολυπόθητη είδηση της επανάστασης στο νησί,  ένωσαν όλοι τα χέρια και την καρδιά και ορκίστηκαν "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ". Από τη στιγμή αυτή οι Ψαριανοί πήραν ενεργό μέρος στην επανάσταση και τήρησαν τον όρκο τους μέχρι τέλους. Την πρώτη κιόλας μέρα αρχίζει η δράση κατά του εχθρού. Τώρα πια δεν περιορίζονται μόνο στις αιφνιδιαστικές καταδρομές με σκοπό τη λαφυραγώγηση και τρομοκράτηση των Τούρκων, αλλά επιχειρούν τολμηρότερα εγχειρήματα. Η κυριότερη αποστολή του ψαριανού στόλου ήταν η καταδίωξη και καταβύθιση κάθε τουρκικού πλοίου που θα τολμούσε να διαπλεύσει το Αιγαίο και η ματαίωση κάθε απόπειρας του σουλτάνου να μεταφέρει στρατεύματα με τα πλοία στην επαναστατημένη ηπειρωτική Ελλάδα. Αυτή η συστηματική και αποτελεσματική επαγρύπνηση των Ψαριανών υπήρξε η σπουδαιότερη συμβολή στην επανάσταση του 1821.

Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, ως εκδίκηση για την καταστροφή της Χίου, ήταν το γεγονός που ξεχείλισε το ποτήρι και έκανε το σουλτάνο Μαχμούτ Β να ξύσει με το νύχι του τα Ψαρά στο γεωγραφικό χάρτη, θέλοντας να δείξει πως το μικρό αυτό νησί που τόσα δεινά του προκάλεσε έπρεπε να καταστραφεί ολοσχερώς. Την εκπόρθηση και καταστροφή των Ψαρών αναλαμβάνει ο Χορσέφ πασάς.

Στο νησί όλοι πλέον νιώθουν το μεγάλο κίνδυνο και επιδίδονται στην όσο το δυνατόν καλύτερη οχύρωσή τους, κυρίως στα νότια και δυτικά παράλια μιας και τα βόρεια και ανατολικά με τις απότομες και βραχώδες ακτές είχαν φυσική οχύρωση.Φτιάχνονται λοιπόν στα προσβαλλόμενα παράλια χαρακώματα και πυροβολεία, οργανώνεται ο στρατός που είχε συνολική δύναμη τριών χιλιάδων περίπου ανδρών. Από αυτούς οι 1300 ήταν ψαριανοί, 1000 μισθοφόροι από διάφορα μέρη και 700 πάροικοι. Ύστερα από αρκετές συζητήσεις απορρίπτεται η πρόταση να χτιστεί τείχος γύρω από την πόλη των Ψαρών και ο στρατός χωρίζεται για να υπερασπιστεί τις ακτές απ’ όπου θα μπορούσε να γίνει η απόβαση των Τούρκων.

Τα πηδάλια βγαίνουν από τα καράβια, απόδειξη ότι όλοι θα πολεμήσουν μέχρι τέλους, αλλά και για να ικανοποιηθούν οι μισθοφόροι που φοβούνταν μήπως εγκαταλειφθούν στο νησί σε περίπτωση αρνητικής έκβασης της μάχης. Ο σουλτάνος στέλνει μήνυμα στους ψαριανούς να παραδώσουν το νησί, χωρίς πόλεμο προσφέροντας εγγυήσεις για τη ζωή τους. Η απάντηση είναι αρνητική.

Στις 20 Ιουνίου του 1824 ο τουρκικός στόλος αποτελούμενος από 200 περίπου μικρά και μεγάλα πλοία και 12 χιλιάδες άνδρες (τούρκους και τουρκαλβανούς) έκανε την εμφάνισή του στο βόρειο μέρος του νησιού, στον όρμο Κάναλο. Αμέσως αρχίζουν οι προσπάθειες απόβασης οι οποίες ήταν ανεπιτυχείς. Όλες οι τουρκικές επιθέσεις αποκρούονται χάρη στην ανδρεία που επιδεικνύουν οι υπερασπιστές. Την επόμενη μέρα ο κανιοβολισμός είναι σφοδρότερος αλλά και πάλι δεν κάμπτει την άμυνα. Όμως οι Τούρκοι βρίσκουν όχι καλά φρουρούμενη την ανατολική πλευρά του κάβου Μαρκάκη και ειδοποιούν. Σιγά σιγά αποβιβάζονται, ανεβαίνουν τις απόκρημνες πλαγιές, περικυκλώνουν τους αμυνόμενους στον Κάναλο και αρχίζουν τη φονική μάχη. Τώρα πλέον κύματα Τούρκων στρατιωτών αποβιβάζονται κάμπτοντας την ηρωική αντίσταση που προβάλλεται.

Οι Ψαριανοί υποχωρούν και οργανώνονται στην τοποθεσία Φτελιό, έχοντας προκαλέσει προηγουμένως πολύ μεγάλες καταστροφές στους επιτιθέμενους. Όμως ούτε και αυτή η ύστατη προσπάθεια στάθηκε ικανή να σταματήσει την προέλαση των Τούρκων προς την πόλη. Τα τουρκικά στρατεύματα φανατισμένα από την ηρωική αντίσταση που συνάντησαν και από τις μεγάλες απώλειες που είχαν, μπαίνοντας στην πόλη αρχίζουν με μανία το έργο της σφαγής και της καταστροφής. Τα γυναικόπαιδα τρέχουν προς την προκυμαία για να βρουν σωτηρία στα πλοία, ενώ μικρές ομάδες πολεμιστών συνεχίζουν τον αγώνα και αυτή την ύστατη στιγμή. Άλλοι σφάζονται, άλλοι πέφτουν στην θάλασσα, άλλοι πνίγονται, φωτιά και στάχτη παντού. Είναι εικόνες πλέον βιβλικής καταστροφής. Από τους 30.000 κατοίκους του νησιού, οι 18.000 θανατώθηκαν ή πωλήθηκαν ως σκλάβοι. 

Κάποια καράβια τελικά κατορθώνουν να βγουν από τον τουρκικό κλοιό και να σώσουν τμήματα του πληθυσμού. Οι υπόλοιποι βρίσκουν τραγικό θάνατο πλην εκείνων που συγκεντρώνονται στη Μαύρη Ράχη και κλείνονται στο μικρό φρούριο όπου ήταν και η πυριτιδαποθήκη του νησιού. Πεντακόσια περίπου άτομα πολεμούν με αξιοθαύμαστο πάθος και ανδρεία προκαλώντας σημαντικότατες απώλειες στον εχθρό. Το φρούριο βάλλεται από στεριά και θάλασσα. Έπειτα από δυο ημέρες ηρωικής αντίστασης η μάχη πλέον εκτυλίσσεται σώμα με σώμα. Τότε ο Αντώνιος Βρατσάνος εκτελεί την είδη ειλημμένη απόφαση. Βάζει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και ολόκληρο το κάστρο εκτινάσσεται στον αέρα, παρασύροντας στον θάνατο αμυνόμενους και επιτιθέμενους.

Τα Ψαρά, το ναυτικό αυτό προπύργιο του ελληνικού αγώνα, δεν υπήρχαν πια.Ο ελληνικός στόλος παρόλο που είχε ειδοποιηθεί φτάνει καθυστερημένα και αντικρίζει μια εικόνα φρίκης.

Την εικόνα της ερήμωσης δίνει με τον καλύτερο τρόπο ο Εθνικός μας ποιητής Δ. Σολωμός με το παρακάτω επίγραμμα:

"Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη 

περπατώντας η δόξα μονάχη 

μελετά τα λαμπρά παλικάρια 

και στην κόμη στεφάνι φορεί 

γινωμένο από λίγα χορτάρια 

που ΄χαν μείνει στην έρημη γη"

ΠΗΓΗ: aioniaellinikipisti.blogspot.gr, defencenet.gr